VL ⇄ NL

Vlaams-Nederlandse (on)gezelligheid op de Staat van het Boek en in Limburg

De Vlaams-Nederlandse samenwerking gaat niet altijd over rozen, stelt Tomas Vanheste vast in de tweede VL ⇄ NL-nieuwsbrief. Soms zien de regio’s elkaar zelfs als concurrenten. Regelmatig kijkt grote broer over kleine broer heen. Een reden voor hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Geert Buelens om op de Staat van het Boek de Vlaamse boekensector te adviseren het op eigen kracht te proberen.

Beste lezer,

“Nederlanders kijken naar Vlaanderen zoals wij naar Luxemburg.” Dat zei de Vlaamse hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde in Utrecht Geert Buelens afgelopen maandag bij de Staat van het Boek. Het is geen kwestie van arrogantie, betoogde hij, maar van onbenul. De kleine buur ontsnapt aan het blikveld van de grote buur die liever zijn aandacht richt op nog grotere landen.

In het Vlaams Parlement waren mensen uit alle geledingen van de boekensector bij elkaar gekomen om van gedachten te wisselen over de polycrisis die het boek treft: een krimpende markt, stijgende kosten en dalende rendementen, afnemende leesvaardigheid en ontlezing. Buelens oordeelde dat we een culturele transformatie weg van het boek meemaken en sprak de vrees uit dat daarmee vertraging en complexiteit als waarden op zich uit onze cultuur aan het verdwijnen zijn.

Hij spoorde de boekensector aan niet bij de pakken neer te zitten en het geloof in de kracht van de literatuur uit te dragen. Daartoe moesten de Vlaamse spelers allereerst de krachten bundelen. In Vlaanderen ontbreekt een overkoepelend orgaan zoals de Nederlandse Stichting Collectieve Propaganda voor het Boek (CPNB) en zijn expertise en data over de boekenmarkt veel minder beschikbaar dan in Nederland. Ook pleitte Buelens voor een eensgezinde lobby die vecht voor verhoging van de middelen voor de letteren. In Vlaanderen gaat 1,56% van de cultuurbegroting naar de letteren, in Nederland 4,26%.

Tot slot benoemde de Utrechtse hoogleraar de olifant in de kamer: de relatie tussen Nederland en Vlaanderen. De Vlamingen koesteren de illusie van de wederkerigheid. In werkelijkheid richten de Nederlanders zelden hun blik op de zuiderburen. Neem de Boonprijs. Terwijl de jury royaal Nederlanders nomineert, is het aantal Nederlandse kranten dat over de shortlist van de prijs berichtte nul.

Om zijn punt te maken, verwees Buelens ook naar twee bij de lage landen verschenen artikelen over de Taalunie. In ‘Is de Taalunie het noorden kwijt?’ laten Daan Stoop van De Groene Amsterdammer en ik zien dat deze organisatie kampt met grote interne onrust en dat de liefde ervoor die aan Nederlandse kant altijd al geringer is geweest dan aan Vlaamse zijde nog verder is bekoeld. Marc van Oostendorp wijst in ‘Waarom we het nooit eens worden over het Nederlands’ op het dieperliggende probleem waarmee de Taalunie worstelt: in Vlaanderen en Nederland zijn er heel verschillende taalculturen en wordt heel verschillend over taal gedacht.

Buelens’ betoog mondde uit in een oproep aan de Vlaamse boekensector het “op eigen kracht” te doen en de illusie los te laten dat het boek van eigen bodem binnen een ‘groot-Nederlands’ verband voldoende tot zijn recht kan komen.

Over de grens: concurrenten

Dat de gedeelde taal geen vanzelfsprekendheid is, ervoer Karin Wolfs ook bij een bijeenkomst over op het Filmfestival Oostende tijdens Grenzeloos Netwerken, een nieuw initiatief om Vlaams-Nederlandse samenwerking voor tv-series aan te zwengelen. Ze schreef er dit mooie stuk over met als veelzeggende titel ‘Mijnenvegen is makkelijker’.

Nee, de grensoverschrijdende samenwerking gaat niet altijd over rozen. Dat bleek eens te meer toen het Benelux-bureau voor de intellectuele eigendom vorige week zijn uitspraak publiceerde over een zaak die de VVV Zuid-Limburg had aangespannen tegen de confraters van Toerisme Limburg. Je zou denken: de beide met prachtige natuur gezegende streken die zich tegen elkaar aanvlijen hebben een unieke kans om zich samen op de toeristische kaart te zetten. Maar blijkbaar overheerst aan Nederlandse kant toch het gevoel dat over de grens concurrenten wonen. De steen des aanstoots: de campagne VISITLIMBURG.BE zou te veel lijken op VISIT ZUID-LIMBURG. Daar was het Benelux-bureau het toch niet mee eens. Het oordeelde dat er geen gevaar voor verwarring bestaat.

De zaak is een pijnlijk teken dat er uit beide Limburgen (op een enkele uitzondering na: de samenwerking aan de Gemeenschappelijke Maas waarover ik dit stuk schreef) weinig harmonieuze fanfaremuziek opklinkt. Als ergens de grensoverschrijdende samenwerking voor de hand lijkt te liggen, dan is het hier waar de aan beide zijden van de Maas gelegen provincies een taal, een volkslied en een flinke geografische en mentale afstand tot het centrum van hun land delen. Maar al verlangen sommigen ernaar lepeltje-lepeltje te liggen, in de praktijk draaien ze vaak met de ruggen naar elkaar toe. Die diagnose stelde ik een tijdje terug in een verhaal over de samenwerking tussen beide Limburgen.

What's in it for them

Toevallig was ik afgelopen weekend in het Limburgse Oud-Rekem, dat in 2008 is verkozen tot het mooiste dorp van Vlaanderen. In een ontwijde, tot pianotempel omgebouwde kerk speelden daar de uit Brussel afkomstige Anaïs Cassiers en de in Nederland geboren Tom De Beuckelaer – twee zeer talentvolle jonge pianisten – samen repertoire voor vier handen voor een publiek dat afkomstig was van beide kanten van de grens. Ik weet niet of het zo harmonieus zou verlopen, maar misschien moeten de bazen van de toeristische diensten van beide Limburgen ook eens quatre mains spelen of een glas met elkaar drinken.

Vlakbij de concertzaal staat voor een voormalige distillerie het Borrelmenneke. Het beeld werd onthuld door Marino Keulen, de burgemeester van Lanaken, de gemeente waar Oud-Rekem deel van uitmaakt. Keulen deed onlangs een intrigerende uitspraak in een debat in het Vlaams Parlement over de grensoverschrijdende spoorverbinding tussen Hamont en Weert waar Vlaanderen voor ijvert. “Minister, het zal vooral zaak zijn om de Nederlanders duidelijk te maken what’s in it for them. Zij zijn altijd zeer sceptisch over grensoverschrijdende samenwerking”, zei hij tegen minister van mobiliteit en openbare werken Lydia Peeters.

Met Daan Stoop van De Groene Amsterdammer werk ik nu aan een verhaal over de Vlaamse pogingen Nederland te doen warmlopen voor grensoverschrijdende infrastructurele projecten zoals 3RX, het nieuwe traject voor de IJzeren Rijn, de spoorverbinding tussen de haven van Antwerpen en het Ruhrgebied waar België volgens het Verdrag van Londen (1839) recht op heeft. Is er een pakket voor grensoverschrijdende mobiliteit in de maak waar zowel Vlaanderen als Nederland wat bij te winnen heeft?

Daan Schalk, CEO van North Sea Port, binationale haven waar ik dit verhaal over schreef, had op een colloquium over grensoverschrijdend onderwijs op 15 februari alvast een interessant advies. Zaak was volgens hem juist de nationale reflex te overstijgen, de eeuwige vraag “Wat heeft mijn land erbij te winnen?” even los te laten. “Je moet een gemeenschappelijk belang creëren en daarvan uitgaan. Als je een gemeenschappelijke agenda hebt, is heel veel mogelijk.”

Suggesties welkom!

Heeft u tips over succesvolle Vlaams-Nederlandse samenwerkingsverbanden die we vooral eens moeten belichten of knelpunten die we hoognodig eens aan de kaak moeten stellen? Of wil u inzichten over de raakvlakken en spanningen tussen Vlaanderen en Nederland delen? Laat het dan vooral weten door hieronder een reactie achter te laten of een email te sturen.

Met laaglandse groet,
Tomas Vanheste
Adjunct-hoofdredacteur Ons Erfdeel
Coördinator VL ⇄ NL
tomas.vanheste@onserfdeel.be

• Boekensector
• Geert Buelens
• Limburg
• Staat van het Boek
• VL ⇄ NL